12 EYLÜL MAĞDURLARINA HİZMET BORÇLANMASI HAKKI
Ersin UMDU*
Hiç şüphesiz ki ülkemizin geçirdiği en zor süreçlerden biri de 12 Eylül süreci olarak adlandırılan siyasi ideolojiler kutuplaşmasında yaşanan iç çatışmaların yaşandığı ve sonucunda 12 Eylül 1980 tarihinde Türk Silahlı Kuvvetlerinin yönetime el koyduğu dönemdir. Bu süreç sonunda 650.000 kişi gözaltına alındı, açılan 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı, 30 bin kişi sakıncalı olduğu için işten atıldı, 30 bin kişi siyasi mülteci olarak yurt dışına gitti vs. (1). Ancak bu şekilde gözaltına alınan ve yargılanan pek çok kişi için sonradan haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlarına karar verilmişti. Diğer bir ifade ile sonradan söz konusu kişilerin suçsuz oldukları anlaşılmıştı. İşte bu şekilde haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlarına karar verilen kişiler için -12 Eylül mağdurları için- 6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması İle Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un(2) 52. maddesi ile 5510 sayılı Kanun’a eklenen geçici 36. madde gereği hizmet borçlanması hakkı tanınmıştır.
Sigortalıların sürekli çalışmaları her zaman mümkün olmamakta, dolayısıyla çalışılmayan süreler için prim de ödenmemektedir. Bazı durumlarda ise, çalışma olgusuna rağmen işverenlerince sosyal sigorta kurumuna bildirilmemeleri nedeniyle tescil edilemeyenler için sosyal sigorta primi ödenmemektedir. Anılan durumdaki sigortalılara primi ödemeden geçirdikleri süreleri belirli koşullarda borçlanabilme olanağı verilmektedir(3). Buna göre hizmet borçlanması; sosyal sigortalara tabi olmayan bazı hizmet sürelerinin veya çalışma yapılmadan geçen sürelerin sonradan malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları priminin ödenmesi suretiyle sigortalılık süresine/prim ödeme gün sayısına eklenmesine imkan veren bir sosyal sigorta işlemidir(4).
5510 sayılı Kanun’da hizmet borçlanması 41. maddede, borçlanmanın usul ve esasları ise Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin(5) 70. maddesinde açıklanmıştır. Kanun’a göre sigortalıların borçlanabileceği süreler;
A- BORÇLANMA BAŞVURUSU
Söz konusu kişilerden kendilerinin ya da hak sahiplerinin haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlarına karar verildiğini ve gözaltında veya tutuklulukta geçen sürelerini belgelemeleri gerekmektedir. Söz konusu belgeleme şüphesiz Adalet Bakanlığı’ndan sağlanacaktır.
B- BORÇLANMANIN YAPILABİLECEĞİ ZAMAN
Söz konusu kişilerden kendilerinin ya da hak sahiplerinin bu durumlarını belgeleyerek bu maddenin yayımı tarihinden itibaren altı ay içerisinde talepte bulunması gerekir. Söz konusu Kanun 25.02.2011 tarihinde yayımlandığı için bu süre 25.08.2011 tarihinde dolacaktır.
C- BORÇLANMA MİKTARININ HESAPLANMASI
Gözaltında veya tutuklulukta geçen ve borçlanılacak olan süreler, talep tarihinde 5510 sayılı Kanun’un 82. maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının %32’si üzerinden hesaplanır. 01.01.2011-30.06.2011 tarihleri arasında günlük prime esas kazanç alt sınırı 26,55 TL olduğu için; 1 günün borçlanma maliyeti: 8,5 TL’dir.
D- BORÇLANMA MİKTARININ ÖDENMESİ
Söz konusu hesaplananprimlerin; bu durumlarından dolayı dava açıp tazminat alanların borcun tebliğ tarihinden itibaren altı ay içerisinde kendilerince veya hak sahiplerince, tazminat almamış olanların ise Hazine’ce ödenmesi gerekir.
E- BORÇLANMANIN ETKİSİ
Borçlanılan süreler Kanun’un dördüncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında prim ödeme gün sayısı olarak değerlendirilir. Ancak, sigortalılık başlangıç tarihinden önceki borçlanılan süreler sigortalılık başlangıç tarihini geriye götürmez. Bununla birlikte; 5434 sayılı Kanun’a tabi çalışmakta iken 1402 sayılı Sıkıyönetim Kanunu uyarınca kurulan sıkıyönetim mahkemelerinin görev alanına giren suçlar nedeniyle yakalanan veya tutuklananlardan, Türk Silahlı Kuvvetlerinin yönetime el koyduğu 12 Eylül 1980 tarihinden itibaren haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlarına karar verilenlerin, herhangi bir nedenle hizmet sayılmayan gözaltında veya tutuklulukta geçen süreleri, kendileri veya hak sahiplerinin bu durumlarını belgeleyerek bu maddenin yayımı tarihinden itibaren altı ay içerisinde talepte bulunması kaydıyla, gözaltına alındığı veya tutuklandığı tarihteki emeklilik keseneğine esas aylık derece ve kademesinin talep tarihindeki katsayılar ve emeklilik keseneğine esas aylığın hesabına ait diğer unsurlar ile kesenek ve karşılık oranları esas alınmak suretiyle hesaplanacak borçlanma tutarının altı ay içerisinde kendilerince veya hak sahiplerince ödenmesi halinde hizmet sürelerine eklenir. Borçlanılan süreler 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu’nun geçici 205. maddesine göre yaş tespitinde dikkate alınmaz. Ayrıca borçlandırılan süreler emekli ikramiyesi hesabında dikkate alınmaz.
F- BORÇLANILAMAYAN SÜRELER
Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihe kadar, kendi sigortalılıklarından dolayı Sosyal Güvenlik Kanunlarına göre gelir veya aylık bağlanmış olanlar ile birinci ve ikinci fıkra kapsamında sayılan söz konusu süreleri herhangi bir şekilde sigortalılık hizmeti olarak değerlendirilmiş olanlar bu madde uyarınca borçlanamazlar. Sosyal Güvenlik Kanunlarına göre gelir veya aylık bağlanmayan ya da toptan ödeme yapılmak suretiyle hizmetleri tasfiye edilenlerden borçlanacakları bu süreler ile birlikte emekli veya yaşlılık aylığına veya gelire hak kazanacak olanlara, geçmişe yönelik aylık ve farkı ödenmez.
Ülkemizi neredeyse bir iç savaşın eşiğine getiren 12 Eylül süreci sonunda 13.05.1971 tarih ve 1402 sayılı Sıkıyönetim Kanunu uyarınca kurulan sıkıyönetim mahkemelerinin görev alanına giren suçlar nedeniyle yakalanan veya tutuklananlardan, suçlulukları kesinleşen ve hüküm giyenlerin yanında masum olduklarına karar verilen ve haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlarına karar verilenlerin, gözaltında veya tutuklulukta geçen süreleri için borçlanma hakkının getirilmesi, söz konusu kişilerin yaşadığı mağduriyetin giderilmesi ve demokrasimizin gelişmesi adına önemli bir düzenleme olduğu kanaatindeyiz.
* Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişi
(1) http://www.belgenet.com/12eylul/12092000_01.html- Cumhuriyet, 12 Eylül 2000
(2) 25.02.2011 tarih ve 27857 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(3) Fatma BAŞTERZİ, Yaşlılık Sigortası, TİSK Yayınları, 2006, s. 217
(4) Ömer EKMEKÇİ - A. Can TUNCAY, Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, Güncelleştirilmiş 11. Baskı, İstanbul 2005, Beta Yayınevi, s.456
(5) 12.05.2010 tarih ve 27579 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
- - - -