Genel Özellikler
Bir teşebbüsün mal ve hizmetlerini diğer teşebbüsün mal ve hizmetlerinden ayıran işaretlere verilen addır. Sınai mülkiyet kanunun 4. maddesi ve devamında düzenlenmiştir.
Marka olabilecek işaretler
Madde 4
“Marka, bir teşebbüsün mallarının veya hizmetlerinin diğer teşebbüslerin mallarından veya hizmetlerinden ayırt edilmesini sağlaması ve marka sahibine sağlanan korumanın konusunun açık ve kesin olarak anlaşılmasını sağlayabilecek şekilde sicilde gösterilebilir olması şartıyla kişi adları dâhil sözcükler, şekiller, renkler, harfler, sayılar, sesler ve malların veya ambalajlarının biçimi olmak üzere her tür işaretten oluşabilir.”
Firmalar belli bir imaj ve kalite oluşturmak için bir marka oluşturur, bu markaya yatırım yapar ve onu tanıtarak tüketiciye sunmak isterler. Markanın fonksiyonlarını: ayırt edicilik fonksiyonu, garanti fonksiyonu ve reklam fonksiyonu şeklinde sayabiliriz. Markaların korunması ticari teşebbüsler için ne kadar önemliyse tüketiciler için de aynı derecede önemlidir. Çünkü tüketiciler tercih ettikleri mallarda belirli bir kalite düzeyinin garanti edilmesini isterler.
Genel olarak ele alınırsa marka her türlü işaretten oluşabilir. İşaret ise; sözcük, şekil, harf, sayılar olabilir. Kanunda bunlar örnekleme şeklinde düzenlenmiş olup sınırlı sayıda (Numerus clausus) değildir. Ayrıca marka sahibine sağlanan korumanın konusunun açık ve kesin olarak anlaşılmasını sağlayabilecek şekilde sicilde gösterilebilir olması gerekmektedir. Yani kullanılan bir işaret marka olarak tescil ettirilmek istendiğinde bunun hitap ettiği tüketici kesimi karşısında marka olarak algılanması gerekmektedir.
En çok görülen marka “Kelime markası” dır. Kelimelerin marka olabilmesi için anlamlı olması zorunluluğu yoktur. Sınai mülkiyet kanunu uygulama yönetmeliğine göre Latin alfabesi dışında bir alfabe kullanılarak yazılan bir kelime varsa bunun aynı zamanda Latin alfabesindeki karşılığı da istenmektedir. Ayrıca kelime markalarında sadece kelimenin yazılışı değil kelimenin okunuşu da korunmaktadır. Örneğin; “Channel” markası “Şanel” diye okunmaktadır. Bir başkası Şanel diye bir marka tescil etmek istediğinde anılan şirket bunu engelleme hakkına sahip olacaktır. Türk Patent ve Marka Kurumu’na tescil başvurusunda başvurusu yapılan marka; SMK nın 5 ve 6. maddelerinde sayılan hallerden birine girdiği durumda başvuru reddedilecektir. Kelime markaları dışında sloganlar da marka olarak tescil edilebilmektedir. Örneğin; Nike şirketinin sloganı olan “Just do it” gibi. Rakamlar da marka olabilmektedir. A101 ve 404 markaları gibi.
Marka Türleri
Ferdi Marka: tüm marka hakkının tek bir gerçek veya tüzel kişiye ait olduğu türdür. Markaların tescil edilebileceği 45 sınıftan 29’u mal sınıfını, geri kalanı da hizmet sınıfını oluşturmaktadır. Mal sınıfı için alınan markalara ticari marka, hizmet sınıfı için alınan markalara hizmet markası denilmektedir. Koruma bakımından aralarında fark bulunmamaktadır.
Bazı markaları birden fazla teşebbüs kullanabilmektedir. Bunlar iki gruba ayrılır: Ortak markalar ve garanti markası.
Ortak Marka: ferdi markada bir teşebbüsün mal ve hizmetlerini diğerlerinden ayırırken, ortak markada bir grup teşebbüsün mal ve hizmetlerini diğerlerinden ayırmaktayız. Örneğin; Amerikan Araba Üreticileri Birliği markası. Bu markayı birliğe üye olan herkes kullanabilmektedir. Tüketici tarafından bu marka görüldüğünde söz konusu arabanın bu birlik tarafından üretildiğini anlaşılmaktadır. Türkiye’de de TARİŞ markasını örnek verebiliriz. Ortak marka için başvuru yapıldığında bir yönetmelik yayınlanmalıdır. O yönetmelik şartlarına uyan herkes bu ortak markaya üye olmak ve markayı kullanma hakkına sahip olabilmektedir.
Garanti markası: bir malın belirli özellikleri taşıdığını garanti eden işaretlerdir. Örnek olarak; ISO-9001, TSE verebiliriz. Garanti markasının ortak markadan farklarından biri; garanti markasını, gereken şartları sağlayan herkesin bu markayı kullanabilecek olmasıdır. Başvuran kişi şartları sağladığı halde kullanımı engellenememektedir.
Ferdi marka ile ortak ve garanti markalarının karıştırılabildiği duruma örnek vermek gerekirse; Sabancı grubundaki tüm firmalar Sabancı grubunun amblemini kullanmaktadır. Fakat bu marka ortak veya garanti marka konusu içine girmemektedir. Burada ferdi marka söz konusu olup ana grup kendi firmalarına belirli şartlar dahilinde bu markayı kullanmalarına izin vermektedir. Dolayısıyla da bu husus ortak marka anlamına gelmemelidir.
AVUKAT ÜMİT ALTAY