Yazar:Nergis ŞİMŞEK*
Yaklaşım / Ekim 2010 / Sayı: 214
I- GİRİŞ
SSK sigortalılarının aylık bağlama sistemiyle ilgili değişiklik 08.09.1999 tarihinde yürürlüğe giren 4447 sayılı Kanun ile yapılmış ve 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’na eklenen geçici 82. madde ile maddenin yürürlük tarihi olan 2000 yılı başından önce sigortalı olup, 2000 yılından sonra tahsis talebinde bulunan veya ölen sigortalıların aylıklarının hesaplanması değiştirilmiştir.
Diğer taraftan, SSK sigortalılarının aylık bağlama sisteminde değişiklik yapan en yakın tarihli diğer bir Kanun, 2008/Ekim ayı başı itibariyle yürürlüğe giren 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’dur. Kanun’un geçici 2. maddesinde 2008/Ekim ayı öncesi sigortalı olup bu tarihten sonra tahsis talebinde bulunan veya ölen sigortalıların aylık bağlama sistemi açıklanmaktadır.
Bu yazımızın amacı, 5510 sayılı Kanunla getirilen aylık bağlama sisteminin kurallarını açıklamaktır.
II- AYLIK BAĞLANACAK SİGORTALILIK HALİ İLE AYLIK BAĞLAMA SİSTEMİNİN BELİRLENMESİ
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa bu Kanun’a göre sigortalı olup, Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentlerinden birden fazlasına tabi olarak çalışan veya prim ödeyen sigortalıların;
- Yaşlılık aylığı bağlanmasına ilişkin talepleri, sigortalılık süresi içinde en fazla sigortalılığının geçtiği, hizmetlerin eşitliği halinde ise son tabi oldukları,
- Malûllük ve ölüm sigortalarına ilişkin aylıklar ise en son tabi oldukları
sigortalılık hali esas alınarak sonuçlandırılır.
5510 sayılı Kanunla getirilen aylık bağlama sistemi 2008 yılı Ekim ayı başı itibariyle yürürlüğe girdiğinden;
- Sigortalılığı ilk defa 2008/Ekim (dahil) ve bundan sonraki bir tarihte başlayanların aylıkları tamamen 5510 sayılı Kanunla getirilen yeni sisteme,
- Sigortalılığı 2008/Ekim (hariç) öncesi başlayıp, 2008/Ekim (dahil) sonrası tahsis talebinde bulunan veya ölenlerin aylıkları ise Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihe kadar mülga kanun hükümlerine, Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten sonra yeni Kanun hükümleri uygulanmak suretiyle oluşan karma sisteme göre bağlanır.
III- 5510 SAYILI KANUN’A GÖRE AYLIK BAĞLAMA SİSTEMİ
5510 sayılı Kanun ile getirilen sistemde, 4447 sayılı Kanunla getirilen sisteme benzer şekilde sigortalıların hizmet yıllarına ait prime esas kazançları tahsis talep veya ölüm yılına güncellenmekte ve bu işlem için güncelleme katsayısı kullanılmaktadır. Güncelleme katsayısı; her yılın Aralık ayına göre Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanan en son temel yıllı tüketici fiyatları genel indeksindeki değişim oranının (TÜFE) % 100’ü ile sabit fiyatlarla gayri safi yur tiçi hasıla gelişme hızının (GH) % 30’unun toplamına (1) tam sayısının ilave edilmesi sonucu hesaplanır.
Yeni sistemde aylık, ortalama aylık kazancın aylık bağlama oranı ile çarpılması sonucu hesaplanır ve Aylık=Ortalama Aylık Kazanç x Aylık Bağlama Oranı şeklinde formüle edilir.
A- ORTALAMA AYLIK KAZANÇ
Tahsis talep veya ölüm yılı ile bundan bir önceki yıl hariç olmak üzere, her takvim yılına ait prime esas kazanç, kazancın ait olduğu takvim yılından sonra tahsis talep veya ölüm tarihine kadar geçen her takvim yılında, her yılın güncelleme katsayısı ile artırılarak güncellenir.
Tahsis talep veya ölüm yılı ile bundan bir önceki takvim yılı kazancı da dahil edilerek, güncellenen kazançların toplamı alınır.
Kazançlar toplamı, sigortalılık süresindeki toplam prim ödeme gün sayısına bölünerek, ortalama günlük kazanç (OGK) bulunur. Ortalama günlük kazancın 30 katı alınarak, aylığın hesabına esas sigortalının ortalama aylık kazancı (OAK) bulunur (OAK = OGK x 30).
B- AYLIK BAĞLAMA ORANI
1- Yaşlılık Aylıkları İçin
Aylık bağlama oranı, sigortalının malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi geçen toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için % 2 olarak uygulanır. Bu hesaplamada 360 günden eksik süreler orantılı olarak dikkate alınır.
5510 sayılı Kanun’un 28. maddesinin dördüncü ve beşinci fıkralarına göre aylığa hak kazanan sigortalıların aylıklarının hesabına esas aylık bağlama oranının tespitinde çalışma gücü kayıp oranı dikkate alınır.
4-1/a sigortalıları için hesaplanacak aylık bağlama oranı, prim ödeme gün sayısı 7200 günden az olanlar için çalışma gücü kayıp oranının 7200 gün prim ödeme gün sayısı ile çarpımı sonucu bulunan rakamın % 60’a bölünmesi suretiyle hesaplanan gün sayısına göre (Çalışma gücü kaybı oranı x 7200 / % 60 = ABO’ya esas prim gün sayısı), % 40’ı geçmemek üzere,
4-1/b sigortalıları için hesaplanacak aylık bağlama oranı, prim ödeme gün sayısı 9000 günden az olanlar için çalışma gücü kayıp oranının 9000 gün prim ödeme gün sayısı ile çarpımı sonucu bulunan rakamın % 60’a bölünmesi suretiyle hesaplanan gün sayısına göre (Çalışma gücü kaybı oranı x 9000 / % 60 = ABO’ya esas prim gün sayısı), % 50’yi geçmemek üzere
tespit edilir. Prim ödeme gün sayısı 4-1/a sigortalıları için 7200, 4-1/b sigortalıları için 9000 günden fazla olanlar için ise toplam prim ödeme gün sayısına göre aylık bağlama oranı belirlenir.
Aylık bağlama oranı % 90’ı geçemez.
2- Malûllük ve Ölüm Aylıkları İçin
- 4-1/a sigortalıları için % 40’dır. (7200 günden az prim ödeme gün sayısı olanlar için) 7200 günden fazla her tam yıl için bu oran %2 puan artırılır.
- 4-1/b sigortalıları için % 50’dir. (9000 günden az prim ödeme gün sayısı olanlar için) 9000 günden fazla her tam yıl için bu oran % 2 oranında artırılır.
Aylık bağlama oranının hesabında, 360 günden eksik süreler orantılı olarak dikkate alınır. Sigortalı başka birinin sürekli bakımına muhtaç ise tespit edilen aylık bağlama oranı 10 puan artırılır. Ancak, aylık bağlama oranı % 90’ı geçemez.
C- AYLIĞIN HESAPLANMASI
Ortalama aylık kazanç ile aylık bağlama oranının çarpılmasıyla sigortalının tahsis talep yılına ait Ocak aylığı bulunur. Formüle edersek; Aylık = Ortalama Aylık Kazanç x Aylık Bağlama Oranı.
D- ALT SINIR AYLIĞI UYGULAMASI
5510 sayılı Kanun’da yukarıda açıklandığı şekilde hesaplanan aylıklar için alt sınır aylığı uygulaması bulunmaktadır. Sigortalının hesaplanan malûllük veya yaşlılık aylığı; sigortalının çalışma süreleri için prime esas günlük kazanç alt sınırları dikkate alınarak, talep veya ölüm yılına ait Ocak ayı itibariyle belirlenen ortalama aylık kazancının % 35’inden, sigortalının talep veya ölüm tarihinde bakmakla yükümlü olduğu eşi veya çocuğu varsa % 40’ından hesaplanan alt sınır aylığından az olamaz.
Malûllük ve ölüm aylıklarında diğer bir alt sınır kontrolü ise, hesaplanan ölüm veya malûllük aylığı tahsis talep veya ölüm yılından önceki yılın son ödeme ayında 4-1/a ve 4-1/b kapsamındaki sigortalılar için dosya bazında ödenen en düşük yaşlılık aylığından az olamaz. Az olması durumunda, sigortalının aylığı bu miktara yükseltilir.
Hesaplanan aylık, tahsis talep veya ölüm yılına ait Ocak aylığı olup, aylığın başlangıç tarihi yılın ilk altı aylık döneminde ise Ocak ödeme dönemi için aylıklara uygulanan artış oranı kadar, yılın ikinci altı aylık dönemde ise öncelikle Ocak ödeme dönemi, daha sonra Temmuz ödeme dönemi için aylıklara uygulanan artış oranları kadar artırılarak, sigortalının aylık başlangıç tarihindeki aylığı hesaplanır.
IV- SONUÇ
5510 sayılı Kanunla getirilen aylık bağlama sisteminde sigortalıların prime esas kazançlarının güncelleme katsayısı ile güncellenmesi 4447 sayılı Kanunla getirilen sistemle benzerlik göstermekle birlikte, aylık bağlama oranının tespiti farklıdır. Yeni sistemin tek başına uygulanması ilk defa 01.10.2008 tarihi itibariyle sigortalılığı başlayanlar için söz konusu olup, şimdilik bu sistem sigortalıların 01.10.2008 sonrası hizmet sürelerine uygulanmaktadır(1).
* SGK, Sigorta Emeklilik İşlemleri Daire Başkanlığı, Şube Müdürü
(1) Nergis ŞİMŞEK, “5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na Göre Sigortalı Emeklilik Mevzuatı ve İşlemleri (4 (A) ve (B) Sigortalıları İçin)”, Temmuz 2010.
