Yazar:Fatma TAŞ*
Yaklaşım / Ekim 2010 / Sayı: 214
I- GİRİŞ
Vergi Usul Kanunu’na göre fatura; satılan mal veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı tutarı göstermek üzere malı satan veya işi yapan tarafından müşteriye verilen ticari bir belgedir. Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak zorunda olan çiftçiler; birinci ve ikinci sınıf tüccarlara, serbest meslek erbabına, kazancı basit usulde tespit edilen tüccarlara, defter tutmak zorunda olan çiftçilere ve vergiden muaf esnafa sattıkları mallar ve yaptıkları hizmetler için fatura vermek ve bu durumdaki müşteriler de fatura istemek ve almak zorundadırlar.
Fatura vermek zorunda olanların, fatura almak zorunda olanlar dışındakilerle gerçekleştirdikleri bazı ilişkilerinde de fatura düzenlemesi gerekmektedir. Bunların sattıkları mal veya yaptıkları iş bedelinin 680 TL’yi geçmesi halinde fatura düzenlemeleri zorunludur. Mal veya hizmet bedeli bu tutarı geçmemekle birlikte, müşterinin talep etmesi halinde de fatura düzenlenmesi zorunludur(1).
Fatura, düzenleyen açısından hasılatının tespitinde; alan vergi yükümlüsü açısından da gider tespitinde kullanılmaktadır. Bu bakımdan fatura vergi sistemi açısından son derece önemli bir işlev görmektedir. Bu özelliği dikkate alınarak, faturanın bastırılması belirli bir prosedüre bağlanmıştır. Böylece sahte veya içerik olarak yanıltıcı fatura düzenlenmesine engel olunması hedeflenmektedir.
Mükelleflerin ellerinde bulundurdukları faturaların korunması için gerekli önlemleri alması beklenen bir davranış olmasına karşın faturalar bir şekilde elden çıkabilmektedir. Yasal kurallara uygun olarak bastırılmış ve kullanılmamış faturaların bir şekilde kaybolması ya da elden çıkması, yok olması halinde neler yapılması gerektiği konusu son derece önemlidir. Bu yazımızda konu hakkında bilgi verilecektir.
II- KAYBOLAN FATURALARIN TESPİTİ
Faturanın kaybolduğunun tespiti, genellikle kullanılmak istenmesiyle anlaşılmaktadır. Faturaların kaybolması çeşitli şekillerde olabilmektedir. Faturalar; yangın, deprem ve sel gibi afetler sebebiyle elden çıkabileceği gibi, çalınma ve kaybolma gibi şekillerde de ulaşılamaz durumda olabilmektedir.
Yangın, deprem ve sel gibi nedenlerle faturaların kullanılamayacak hale gelmesi, yanması veya yok olması halinde, durumun remi bir tutanakla (itfaiye raporu gibi) tespiti büyük önem taşımaktadır. Diğer hallerde ise tutanağın işletme içinde düzenlenmesi gerekmektedir.
Bir şekilde faturaların kaybolduğu anlaşıldığında, işletmenin muhasebe sorumlusu ile birlikte yetkililerince durum bir tutanakla tespit edilmelidir. Tutanakta kaybolan faturalarla ilgili ayırıcı bilgilere (örneğin sıra ve seri numarası) yer verilmesi son derece önemlidir. Sonrasında, tutanakla kaybolduğu tespit edilen faturalarla ilgili olarak gazeteye ilan verilmesi gerekmektedir. Bu ilanda da faturaların ayırıcı özelliklerine yer verilmesi gerekmektedir.
Kaybolan fatura koçanının kısmen veya tamamen kullanılması halinde mahkemeye başvurulması gerekmektedir. Mahkeme’den kayıp faturaların geçersizliği ile birlikte “zayi belgesi” talep edilmesi gerekmektedir. Kararın ardından zaman geçirmeden ilgili belgelerle birlikte vergi dairesine başvurulması gerekmektedir.
Kaybolan fatura koçanının hiç kullanılmamış olması halinde ise mahkemeye başvurulup başvurulmayacağı konusu tartışmalıdır. Konuyu Türk Ticaret Kanunu açısından ele alan; Yargıtay 11. Hukuk Dairesi’nin Kararlarında(2) doldurulmamış faturalar için zayi belgesi istenemeyeceğine karar verilmiştir(3). Bu durumdaki faturaların kaybolması halinde mahkeme yerine kolluk kuvvetlerine başvurulması ve ardından vergi dairesine bildirimde bulunulması gerekmektedir.
III- VERGİ DAİRESİ UYGULAMALARI
Faturaların kaybolması halinde idarenin yapacağı işlemler, olayın özelliğine göre değişkenlik taşıyabilmektedir. Örneğin, kaybolan koçanda yer alan faturaların bir kısmının kullanılmış olduğunun tespit edilmesi halinde, faturaların kaybolduğu dönemde fatura başına ortalama hasılat dikkate alınarak matrah takdir edilebilmektedir. Özellikle, aynı koçanda yer alan ve kaybolduğu belirtilen faturalardan sonraki seri numaralı faturaların kullanıldığının tespit edilmesi halinde diğerlerinin de kullanıldığının kabul edilmesi gerektiği konusunda yargı da idare ile görüş birliği içindedir(4).
Tamamen boş olan fatura koçanlarının kaybolması halinde ise idarenin yaptığı işlemler olayın özelliğine göre değişkenlik gösterebilmektedir. Sık olmamakla birlikte böyle durumlarda matrah takdirine gidildiğine rastlanabilmektedir. Bununla beraber, konu ile ilgili gerekli duyarlılığı gösteren mükellefler nezdinde matrah takdirine gidilmesi istisnai bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır.
IV- SONUÇ
Vergi Usul Kanunu gereğince fatura kullanmak zorunda olanların bastırdıkları faturaların çeşitli sebeplerle kaybolması halinde izlenmesi gereken yol, faturaların kullanılıp kullanılmadığına göre değişmektedir. Kullanılmış faturaların kaybolması halinde tutanak, rapor ve gazete ilanı gibi süreçlerin ardından mahkemeden zayi belgesi alınması özellikle Türk Ticaret Kanunu açısından son derece önemlidir.
Kullanılmamış faturaların kaybolması halinde ise kaybolmaya sebep olan olayın özelliğine göre kaza raporu, yangın raporu ve benzerinin alınması ve gazete ilanıyla birlikte durumun kolluk kuvvetlerine bildirilmesi özellikle ispat açısından gereklidir.
Faturaların çeşitli sebeplerle kaybolması halinde durumun vergi dairesine en kısa sürede bildirilmesi oldukça önemlidir. İdare, bildirimin ardından bazen matrah takdiri yoluna başvurabilmektedir. Bununla beraber, gerekli duyarlılığı gösteren mükelleflerde özellikle boş koçanların kaybolması halinde matrah takdirine gidilebilmesi için bu faturaların kullanıldığının ispatı gerekmektedir.
Fatura koçanını kaybeden mükelleflerin, elinde kaybolan koçandan başka ve o koçanı izleyen seri numaralı faturalar olması ve kayıp hakkında herhangi bir işlem yapmadan izleyen koçanı kullanması halinde matrah takdiri ile karşılaşma olasılıkları yüksektir. Bu bakımdan, bu durumdaki mükelleflerin faturaların seri numaralarını da dikkate alarak fatura kesmeleri, hem kaybolan fatura koçanının belirlenmesini kolaylaştıracak hem de istenmeyen vergi sürprizleri ile karşılaşmalarının önüne geçecektir.
* Dr., Gazi Üniversitesi, Gazi MYO, Öğretim Görevlisi
(1) Faturalar ve fatura düzenlenmesi ile ilgili ayrıntılı bilgi ve özellikli durumlar için Bkz. Şükrü KIZILOT-Zuhal KIZILOT, Kaçakçılık Suçları ve Naylon Fatura İhtilafları, 3. Baskı, Yaklaşım Yayınları, Ankara 2010, s. 57-197
(2) Yrg. 11. HD.’nin, E. 2005/442, K. 2006/365 sayılı; E. 2005/5235, K. 2006/5347 sayılı Kararları.
(3) Soner ALTAŞ, “Kaybolan Boş Faturalar İçin Zayi Belgesi Talep Edilmesinin Türk Ticaret Kanunu Açısından Değerlendirilmesi”, Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi, Mayıs 2009, s. 193.
(4) Dn. VDDK’nın, 06.07.2006 tarih ve E. 2006/89, K. 2006/216 sayılı Kararı.
