TÜRK VATANDAŞLIĞINI KAZANMA ŞARTLARI

Vatandaşlık, kişi ile devlet arasındaki hukuki bir bağdır. Türk vatandaşlık hakkı ile ilgili öncelikle Anayasamızın 66. maddesine bakmamız gerekmektedir:

I. Türk vatandaşlığı

Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türktür.

Türk babanın veya Türk ananın çocuğu Türktür. (Mülga ikinci cümle: 3/10/2001-4709/23 md.)

Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir.

Hiçbir Türk, vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkça vatandaşlıktan çıkarılamaz.

Vatandaşlıktan çıkarma ile ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolu kapatılamaz.

İlk fıkrada Türk tanımının hukuki olarak yapıldığını görmekteyiz. Dil, din ve ırk gözetmeksizin Türk vatandaşlığı hakkına sahip tüm kişiler Anayasamıza göre Türk olarak tanımlanmaktadır. İkinci fıkrada ise kişinin anne veya babasından birisinin Türk olması halinde de çocuğun Türk vatandaşı sayılacağı belirtilmektedir. (Soybağı esası) Kalan fıkralarda ise vatandaşlıktan çıkarılma durumuyla ilgili hükümler yer almaktadır.

Vatandaşlığın kazanılmasının koşulları ve usülleri hakkında düzenlemeler ise “Türk Vatandaşlığı Kanunu” ile “Türk Vatandaşlığı Kanununun Uygulanmasına Yönelik Yönetmelik” te düzenlenmiştir. Vatandaşlığın kazanılmasında iki yol vardır. Birincisi doğumla kazanmak, ikincisi de sonradan kazanmaktır. Doğumla vatandaşlık kazanma hususu kendi içinde ikiye ayrılmaktadır. Bunlar soybağı esası ve doğum yeri esasıdır. Soybağı esası yukarıda da açıkladığımız üzere çocuğun anne veya babasından birinin Türk olması durumudur. Türk vatanndaşı anneye bağlı olarak vatandaşlığın kazanılması için anne ile babanın evlenmiş olması şart değildir. Hukukumuzda anne ile çocuk arasındaki soybağı doğumla kurulmaktadır. Dolayısıyla da doğan çocuk kendiliğinden annenin soybağına dahil olmuş olacak ve vatandaşlığı da doğumla kazanmış olacaktır. Babanın Türk vatandaşı olması ve annenin yabancı olması durumu ise biraz daha farklıdır. Evlilik içinde doğan çocuk Türk vatandaşı babası sayesinde kendiliğinden kazanacaktır. Fakat anne ile baba evli değilse ve baba Türk vatandaşı ise baba ile çocuğun soybağının sonradan kurulması gerekmektedir. Soybağı sonradan kurulduğu takdirde çocuk doğumdan itibaren vatandaşlığı kazanmış sayılacaktır. (Geriye dönük olarak) Diğer bir durum da annesi ve babası belli olmayan fakat ülkemizde doğmuş olan çocuklar ile anne ve babası belli olmasına rağmen kendi milli hukukuna göre kendi ülkesinin vatandaşlığını kazanamayan çocuklardır. Bu çocuklar da toprak esası baz alınarak istisnai olarak Türk vatandaşlığı kazanacaklardır.

Sonradan vatandaşlığın kazanılabilmesinde ise üç yol vardır. Bunlar yetkili makam kararıyla kazanma, evlat edinme yoluyla kazanma ve seçme yoluyla kazanma durumlarıdır. (5901 sayılı kanun 9. madde)

Yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığının kazanılması durumu 10. madde ve devamında ele alınmıştır:

MADDE 10 – (1) Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen bir yabancı, bu Kanunda belirtilen şartları taşıması halinde yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığını kazanabilir. Ancak, aranan şartları taşımak vatandaşlığın kazanılmasında kişiye mutlak bir hak sağlamaz.

(2) (Ek: 19/10/2017-7039/28 md.) Bu Kanun uyarınca sonradan Türk vatandaşlığının kazanılmasında uygulanacak temel ilke ve esaslar ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının görüşleri alınmak suretiyle Bakanlıkça belirlenir.

Yetkili makam kararı ile vatandaşlık kazanılmasında alt ayrımlar da vardır. Bunlardan genel yolun koşulları 11. maddede düzenlenmiştir:

MADDE 11 – (1) Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancılarda;

a) Kendi millî kanununa, vatansız ise Türk kanunlarına göre ergin ve ayırt etme gücüne sahip olmak,

b) Başvuru tarihinden geriye doğru Türkiye'de kesintisiz beş yıl ikamet etmek,

c) Türkiye'de yerleşmeye karar verdiğini davranışları ile teyit etmek,

ç) Genel sağlık bakımından tehlike teşkil eden bir hastalığı bulunmamak,

d) İyi ahlak sahibi olmak,

e) Yeteri kadar Türkçe konuşabilmek,

f) Türkiye'de kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin geçimini sağlayacak gelire veya mesleğe sahip olmak,

g) Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak, şartları aranır.

(2) (Mülga: 19/10/2017-7039/34 md.)

Maddeye göre her şeyden önce kişinin ergin ve ayırt etme gücüne sahip olması gerekir. Erginlik kural olarak yabancının milli hukukuna göre belirlenir. Kişinin vatansız olması durumunda ise ergin olup olmadığı Türk hukukuna göre belirlenecektir. Diğer şart, kişinin geriye dönük olarak kesintisiz şekilde 5 yıl Türkiye’de ikamet etmiş olması gerekmektedir. Kesintisiz ikametten anlaşılması gereken söz konusu 5 yıllık süre içinde toplamda 12 aydan fazla yurtdışında bulunulmamış olmaktır. Bir sonraki şart ise kişinin Türkçe konuşabilmesidir. Konuşmanın seviyesi günlük hayatını devam ettirebilecek derecede olması yeterli olacaktır. Gelir şartı olarak kişinin ülkemizde geçinebilceği şekilde bir kazancının olması gerekir. Bu koşulun gerekçesi vatandaş olacak yabancıların ülke ekonomisine yük getirmemesi içindir. Diğer husus başvuru yapacak kişilerin milli güvenlik ve kamu düzeni açısından engel teşkil edecek bir durumunun olmamasıdır. Örneğin; başvurucunun herhangi bir terör eylemine karışmış olması bu koşulu sağlayamamasına neden olacaktır. Diğer şart başvurucunun genel ahlak ve sağlık açısından probleminin olmamasıdır. Örneğin; AIDS vs. gibi kamu sağlığı için risk oluşturabilecek hastalıklara sahip olunmaması gerekir. Sayılan tüm bu şartlar sağlandığı takdirde kişinin İçişleri Bakanlığı’na başvurusu neticesinde Türk vatandaşlığı kazanılabilecektir. Burada önemli olan husus; tüm koşullar sağlansa bile kişinin vatandaşlığı alması durumunun kesin olmaması ve bu konuda Devletin takdir yetkisinin olduğudur. (Mutlaklık yoktur)

Türk vatandaşlığının kazanılmasında istisnai hallere gelecek olursak, konu 5901 sayılı kanunun 12. maddesinde düzenlenmiştir:

MADDE 12 – (1) Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak şartıyla Cumhurbaşkanı kararı ile aşağıda belirtilen yabancılar Türk vatandaşlığını kazanabilirler.

a) Türkiye'ye sanayi tesisleri getiren veya bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal, sportif, kültürel, sanatsal alanlarda olağanüstü hizmeti geçen ya da geçeceği düşünülen ve ilgili bakanlıklarca haklarında gerekçeli teklifte bulunulan kişiler.

b) (Ek: 28/7/2016-6735/27 md.) 4/4/2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununun 31 inci maddesinin birinci fıkrasının (j) bendi uyarınca ikamet izni alanlar ile Turkuaz Kart sahibi yabancılar ve bunların yabancı eşi, kendisinin ve eşinin ergin olmayan veya bağımlı yabancı çocuğu.

c) Vatandaşlığa alınması zaruri görülen kişiler.

d) Göçmen olarak kabul edilen kişiler.

(2) (Ek: 19/10/2017-7039/29 md.) Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek hali bulunanların talepleri Bakanlıkça reddedilir.

Kanunun saydığı bu istisnai hallerde karar merci İçişleri Bakanlığı değil Cumhurbaşkanı’dır. İstisnai hallerin düzenlenme gerekçesi diğer vatandaşlık başvuru şartlarını taşıyıp taşımadığına bakılmaksızın, ülkeye bazı alanlarda faydası ve katkısı olan yabancılar ile ayrıcalık tanınan diğer bazı yabancıların ilgili prosedürlere takılmaksızın Türk vatandaşı olabilmesi içindir. Diğer bir istinai kazanma durumu Yabancıları ve Uluslararası Koruma Kanunu 31. maddede belirtilen ikamet iznini almış olmaktır. Kişinin belirli bir tutarda gayrimenkul alması ya da sabit sermaye yatırımında bulunması durumlarında söz konusu olur. Türk vatandaşlığının uygulanmasına ilişkin yönetmelikte söz konusu limitler ve şartlar belirlenmiştir:

MADDE 20 – (1) Kanunun 12 nci maddesinde sayılan hallerde yabancı, istisnai olarak Türk vatandaşlığını kazanabilir.

(2) (Ek: 12/12/2016-2016/9601 K.) (1) Aşağıdaki şartlardan herhangi birini sağlayan

yabancı, Kanunun 12 nci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında Cumhurbaşkanı kararı ile Türk vatandaşlığını kazanabilir:

a) (Değişik:RG-6/1/2022-31711-C.K-5072/1 md.) En az 500.000 Amerikan Doları veya karşılığı döviz tutarında sabit sermaye yatırımı gerçekleştirdiği Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca tespit edilen.

b) (Değişik:RG-6/1/2022-31711-C.K-5072/1 md.) En az 250.000 Amerikan Doları veya karşılığı döviz tutarındaki taşınmazı tapu kayıtlarına üç yıl satılmaması şerhi koyulmak şartıyla satın aldığı veya kat mülkiyeti ya da kat irtifakı kurulmuş, en az 250.000 Amerikan Doları veya karşılığı döviz tutarı peşin olarak yatırılan ve tapu siciline üç yıl süreyle devir ve terkini yapılmayacağı taahhüdü şerh edilmek şartıyla noterde düzenlenmiş sözleşme ile taşınmazın satışının vaat edildiği Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınca tespit edilen.

c) (Değişik:RG-6/1/2022-31711-C.K-5072/1 md.) En az 50 kişilik istihdam oluşturduğu Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca tespit edilen.

ç) (Değişik:RG-6/1/2022-31711-C.K-5072/1 md.) En az 500.000 Amerikan Doları veya karşılığı döviz tutarında mevduatı üç yıl tutma şartıyla Türkiye’de faaliyet gösteren bankalara yatırdığı Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunca tespit edilen.

d) (Değişik:RG-6/1/2022-31711-C.K-5072/1 md.) En az 500.000 Amerikan Doları veya karşılığı döviz tutarında Devlet borçlanma araçlarını üç yıl tutmak şartıyla satın aldığı Hazine ve Maliye Bakanlığınca tespit edilen.

e) (Ek: 13/3/2017-2017/10008 K.) (Değişik:RG-6/1/2022-31711-C.K-5072/1 md.) En az 500.000 Amerikan Doları veya karşılığı döviz tutarında gayrimenkul yatırım fonu katılma payı veya girişim sermayesi yatırım fonu katılma payını en az üç yıl elinde tutma şartıyla satın aldığı Sermaye Piyasası Kurulunca tespit edilen.

Maddede görüleceği üzere 2022 yılı itibariyle aşağıda sıraladığımız koşulları sağlayan kişiler Türk vatandaşlığına hak kazanabileceklerdir:

-En az 500.000 Amerikan Doları tutarında sabit sermaye yatırımı yapmak

-En az 250.000 Amerikan Doları tutarında taşınmaz satın alınması (3 yıl satılmama şerhi konulmalı, noterde taşınmaz satış vaadi de düzenlenebilir, bu durumda para nakit olarak peşin yatırılmalıdır)

-En az 50 kişilik istihdam oluşturmak (Bakanlığın tespit etmesi şarttır)

-En az 500.000 Amerikan Doları tutarında mevduatı 3 yıl süreyle tutma şartıyla bankaya yatırmak (Ülkemizde faaliyet gösteren banka olmalı)

-En az 500.000 Amerikan Doları tutarında Devlet borçlanma araçlarını 3 yıl süreyle elde tutmak

-En az 500.000 Amerikan Doları tutarında gayrimenkul yatırım fonu katılma payı veya girişim sermayesi yatırım fonu katılma payını en az 3 yıl elinde tutma şartıyla satın almak

Diğer bir Türk vatandaşlığı kazanma yolu bir Türk vatandaşıyla evlenmedir. Bu husus Türk vatandaşlığı kanunu 16. maddede belirtilmiştir:

MADDE 16 – (1) Bir Türk vatandaşı ile evlenme doğrudan Türk vatandaşlığını kazandırmaz. Ancak bir Türk vatandaşı ile en az üç yıldan beri evli olan ve evliliği devam eden yabancılar Türk vatandaşlığını kazanmak üzere başvuruda bulunabilir. Başvuru sahiplerinde;

a) Aile birliği içinde yaşama,

b) Evlilik birliği ile bağdaşmayacak bir faaliyette bulunmama,

c) Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmama, şartları aranır.

(2) Başvurudan sonra Türk vatandaşı eşin ölümü nedeniyle evliliğin sona ermesi halinde birinci fıkranın (a) bendindeki şart aranmaz.

(3) Evlenme ile Türk vatandaşlığını kazanan yabancılar evlenmenin butlanına karar verilmesi halinde evlenmede iyiniyetli iseler Türk vatandaşlığını muhafaza ederler.

Burada dikkat edilmesi gereken husus evlenmeyle kişi doğrudan vatandaşlığı kazanamaz. En az üç yıl evli kalınması gerekmektedir. Evliliğin de muvazaalı olmaması gerekmektedir. Eşler evlilik birliği içinde olsalar bile evlilik birliği ile bağdaşmayacak bir faaliyette bulunmamalıdırlar. Kadın ticaretinde bulunmak gibi suç teşkil eden durumu örnek verebiliriz. Ayrıca her durumda aranan milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir halin de olmaması gerekmektedir. Kişi üç yıl evli kaldıktan sonra başvurusunu yaptığı sırada eşi hayatını kaybetmiş olabilir. Bu durumda aile birliği içinde yaşama şartı aranmayacak ve diğer hususlar yerine getirilmiş durumdaysa vatandaşlığa hak kazanılabilecektir. Başka bir durum da evliliğin butlanına karar verilmesidir. Medeni hukuktan bilindiği üzere evliliğin nispi ve mutlak butlan sebeplerinden dolayı geçersizliği söz konusu olabilmektedir. Bu durumlarda da, eşler iyi niyetliyse geçersizlik halinden vatandaşlık başvurusu etkilenmeyecektir. Geçerli bir evlilik varmış gibi işlem görecektir. Kanun burada iyi niyet aramıştır. İyi niyeti ise; gerekli tüm özen gösterilmesine rağmen geçersizlik durumunu bilmemek durumu olarak açıklayabiliriz.

Evlat edinme yoluyla vatandaşlığın kazanılması durumu ise Türk vatandaşlığı kanununun 17. maddesinde açıklanmıştır:

MADDE 17 – (1) Bir Türk vatandaşı tarafından evlat edinilen ergin olmayan kişi, millî

güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak şartıyla, karar tarihinden itibaren Türk vatandaşlığını kazanabilir.

Maddede açıkça belirtildiği üzere Türk vatandaşı tarafından evlat edinilmek vatandaşlık hakkı kazanılmasını sağlayabilecektir. Fakat burada dikkat edilmesi gereken husus; normal şartlarda medeni kanununumuza göre erginler de evlat edinilebilmesine rağmen kanun koyucu burada sadece ergin olmayan kişilerin bundan yararlanmasını öngörmüştür.

Seçme hakkı ile vatandaşlığın kazanılmasında ise anne veya babaları nedeniyle Türk vatandaşlığını kaybetmiş çocukların ergin olmasından itibaren üç yıl içinde seçme haklarını kullanarak Türk vatandaşlığını kazanabilmesi durumu söz konusudur. Bu yolun diğer yollardan farklarından biri de yetkili makamın kabulüne ihtiyaç olmamasıdır. Kabule ihtiyaç duymayan bir vatandaşlık kazanma şeklidir. Konuyu biraz daha açarsak; Türk vatandaşlığından izinle çıkan anne veya babalarına bağlı olarak çocuk da Türk vatandaşlığını kaybetmiş olmaktadır. Fakat çocuk, ergin yaşa geldiğinde anne veya babasından dolayı kaybettiği vatandaşlık hakkını tekrar kazanmak isteyebilir. Kanun koyucu çocuk yaşlarda vatandaşlığı iradesi dışında kaybeden bu kişilere isabetli bir şekilde böyle bir seçim hakkı vermiştir. Seçme yoluyla vatandaşlık kazanılması konusunda KKTC vatandaşlarına özel bir ayrıcalık tanınmıştır:

MADDE 42 – (1) Türk vatandaşlığını kazanmak üzere başvuruda bulunan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşları, Türk vatandaşı olmak istediklerini yazılı olarak beyan ettikleri takdirde Türk vatandaşlığını kazanırlar.

(2) Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşlığını sonradan kazanmış olanlar hakkında 11 inci maddede belirtilen hükümler uygulanır.

Doğumla birlikte KKTC vatandaşlığını elde etmiş kişiler Türk vatandaşlığı için başvurdukları takdirde herhangi bir yetkili makam kararı zorunluluğu olmadan Türk vatandaşlığını kazanabilmektedirler. Tekrar belirtelim ki; bu ayrıcalık sadece doğumla kazanılmış KKTC vatandaşlıkları içindir. Sonradan kazanılmış vatandaşlık bu ayrıcalıklı madde kapsamına girmeyecektir.

AVUKAT ÜMİT ALTAY

İSTANBUL BAROSU