SİGORTASIZ ÇALIŞTIRILANLARIN TESPİTİ VE TESCİL İŞLEMLERİ:
Ahmet AĞAR
Sosyal Güvenlik Müşaviri
Bilindiği üzere, kayıt dışı istihdamla mücadele konusunda 18/11/2008 tarihli ve 2008-97 sayılı Genelge gereği 2008 yılından itibaren çalışmalar yapılmaktadır. 5510 sayılı Kanununun 100. maddesi gereğince, Kurum tarafından kişilerin sosyal güvenliklerinin sağlanması, 21/7/1953 tarihli ve 6183 sayılı Kanuna göre Kurum alacaklarının takip ve tahsili ve 5510 sayılı Kanunla Kuruma verilen görevlerin yerine getirilmesi ile sınırlı olmak kaydıyla, bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, gerçek ve tüzel kişiler, kamu kurumları, kanunla kurulmuş kurum ve kuruluşlardan bilgi ve belge isteme yetkisinin usul ve esaslarını düzenleyen Tebliğ ile Kanunun 8. maddesinin yedinci fıkrası gereğince bankalar ve kamu idareleri ile diğer kuruluşların, işlem yaptığı kişilerin sigortalılık bakımından tescilli olup olmadığını kontrol etme yükümlülüğü ve bu yükümlülüğe istinaden işlem yaptığı kişilerin kimlik bilgilerinin Kuruma bildirilmesi ile ilgili usul ve esasları düzenleyen tebliğ, 28.09.2008 tarih, 27011 sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Daha sonra çıkartılmış 2010/47 ve 2011/51 sayılı Genelgeler ile uygulamaya yeni bazı düzenlemeler getirilmiştir. Ancak tespit işlemleri sonrası re’sen tesciller ve belge taleplerinde, konuya, İl Müdürlüklerinin ve hatta Sosyal Güvenlik Merkezlerinin farklı yorumlar getirerek değişik uygulamalar geliştirdikleri görülmektedir. Uygulamadaki bu farklılıkların minimize edilmesine katkı sunmak ve uygulamaya muhatap çevreleri bir nebze olsun aydınlatmak bu makalenin amacını oluşturmaktadır.
II-TEBLİĞ GÖRE TALEP EDİLEN BELGELER VE KONTROL SÜREÇLERİ:
A- Kayıt Dışı İstihdamla Mücadele (KADİM) Servislerinin Kuruluşu ve Görevleri:
01.10.2010 tarih, 27716 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sosyal Güvenlik Kurumu Taşra Teşkilatı Kuruluş ve Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin 7 ve 8. maddeleri ile sosyal güvenlik il müdürlükleri ve sosyal güvenlik merkezlerinde kayıt dışı istihdamla mücadele servisleri oluşturulmuştur. Buna göre KADİM Servislerin görevleri özetle;
a) Kayıt dışı istihdamın önlenmesine yönelik olarak, 5510 sayılı Kanunun 8. maddesinin yedinci fıkrasının uygulanması hakkındaki mevzuat gereği alınan bilgi ve belgeler ile Sağlık Bakanlığından alınan portör muayene listeleri, Emniyet Genel Müdürlüğü ve Jandarma Genel Komutanlığından alınan kimlik bildirme formlarına istinaden;
1) Banka ve kamu idarelerinden elektronik ortamda alınan bilgi ve belgeler üzerinden yapılan kontrolden sonra, kayıt dışı olduğu tespit edilenlere ait bilgi ve belgeleri işlem yapılmak üzere sigortalı tescil ve hizmet servisine iletilmesine ilişkin işlemleri yürütmek.
2) 5510 sayılı Kanunun 59. maddesine göre kamu idarelerinin denetim elemanlarınca yapılan tespit sonuçlarının değerlendirilmesine ilişkin işlemleri yürütmek.
B- Sosyal Güvenlik Kurumuna 5510 Sayılı Yasanın 8. maddesinin yedinci fıkrası gereğince bilgi ve belge vermek durumunda olan Kurumlar ve Kuruluşlar, Şirketler şunlardır:
1) Bankalar,
2) Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü
3) Milli Eğitim Bakanlığı,
4) Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
5) Kültür ve Turizm Bakanlığı
6) Sağlık Bakanlığı
7) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
8) İçişleri Bakanlığı
9) İl Özel İdareleri
10) Valilikler
11) Emniyet İl Müdürlükleri ve İl Jandarma Komutanlığı
12) Büyükşehir Belediyeleri ve Belediyeler
13) Ulaştırma Bakanlığı
14) Çevre ve Orman Bakanlığı
15) PTT Genel Müdürlüğü
16) Türkiye Seyahat Acentaları Birliği (TURSAB)
17) Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü
18) Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürlüğü
19) Toplu Konut İdaresi Başkanlığı
20) Anadolu Üniversitesi Rektörlüğü
21) Personel servis hizmeti alan kamu kurum ve kuruluşları
22) Özerk Spor Federasyonları
23) TTNET Anonim Şirketi
24) Telekomünikasyon Kurumu
25) Noterlikler
26) İnternet sağlayıcıları
27) Türk Telekomünikasyon Anonim Şirketi
28) Avea İletişim Hizmetleri A.Ş., Turkcell İletişim Hizmetler A.Ş. ve
Vodafone Telekomünikasyon A.Ş., GSM Operatörleri
29) Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi (TEDAŞ)
30) Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürlüğü
C) Kayıt Dışı İstihdamla Mücadele Servislerine Kontrole Gönderilen Belgeler:
1. Bankalarca; gerek bizzat bankaya gidilerek gerekse internet ve telefon bankacılığı aracılığıyla ilk defa mevduat hesabı açtırılması, tüm kredi taleplerinin sonuçlandırılması, kredi kartı ve çek karnesi verilmesinde; başvuru sahibinden “meslek bilgileri” ve “çalışılan yerin unvanı ve açık adresi” bilgileri alınarak, elektronik ortamda Hizmet Sunumu Genel Müdürlüğü Sosyal Sigorta Yazılımları Daire Başkanlığına bildirilecek, anılan Daire Başkanlığınca, Kurumun tescil kütüklerinden toplu ve elektronik ortamda sigortalılık kontrolü yapılacak ve bu bilgilerin elektronik ortamda sosyal güvenlik il müdürlükleri veya sosyal güvenlik merkez müdürlüklerine bildirilmesi sağlanacak, toplu bir şekilde kontrol edilerek sigortasız olduğu tespit edilenlerin elektronik ortamda sosyal güvenlik il müdürlükleri veya sosyal güvenlik merkez müdürlüklerine bildirimi sağlanacaktır.
2. İl/İlçe Sağlık Müdürlüklerinden gönderilen: portör muayene listeleri, ilk yardım birimi eğitici eğitimi çalışanları listeleri, sağlık çalışanları listeleri ile Toplum Sağlığı Merkezleri, Halk Sağlığı Merkezleri, Laboratuar Müdürlükleri tarafından gönderilen portör muayene listeleri, sağlık çalışanları mesleki bilgiler formları,
3. Emniyet Genel Müdürlüğü ve Jandarma Genel Komutanlığından alınan kimlik bildirme formları,
4. 5510 sayılı Kanunun 59. maddesinin yedinci fıkrası gereğince yayımlanan “Kamu İdarelerinin Denetim Elemanlarınca Yapılacak Tespitler Hakkında Yönetmelik” hükümleri çerçevesinde, kamu denetim elemanlarınca 5510 sayılı Kanun kapsamında yapılan denetim sonucu düzenlenen tutanaklar,
D- Belgelerin Kontrol Edilme Süreci:
1) Portör muayene listeleri, kimlik bildirme formları ve kamu idarelerince gönderilen mesleki bilgilerden, öncelikle; bilginin alındığı tarih itibarıyla kişilerin işe giriş bildirgelerinin, aylık prim ve hizmet belgelerinin bildirilip bildirilmediği konusunda T.C. Kimlik Numaraları bazında sorgulamalar yapılmaktadır.
2) Portör muayene tarihi ile işe giriş tarihi arasında bir aydan fazla bir süre olması durumunda gerçek işe başlama tarihinin tespiti için işverenle yazışma yapılması amacıyla KADİM servislerince işveren servislerine bu durum sigortalı bazında yazılı olarak bildirilmektedir. Bir aydan fazla bir süre olmaması halinde ise herhangi bir işlem yapılmamaktadır.
3) Kimlik bildirme formu 2 (çalışanlara ait) ile “işe başlama tarihi” bildirilen sigortalının, tescil sorgulamasında formda bildirilen işe başlama tarihinden itibaren bir aylık süre içinde sigortalının tescil kaydının bulunduğunun tespit edilmesi durumunda sigortalı hakkında başka bir işlem yapılmamakta, bir aylık süreyi geçen durumlarda ise işverenle yazışma yapılması için konu KADİM servislerince sigortalı bazında yazılı olarak işveren servislerine aktarılmaktadır.
4) Listede kayıtlı bir kişinin aynı işverenin farklı işyeri dosyasından kayıtlı olması durumunda, aynı işverenin birden fazla işyerinden ayrı, ayrı bildirim yapılması gerektiğinden, durumun araştırılması için Prim Tahakkuk ve Tahsilat Servislerine yazılması istense de aynı işverene ait farklı işyerlerinde ay içerisinde çalıştırılan bir sigortalının kaç gün nerede çalıştığına dair –kart basma sisteminden alınmış döküm veya puantaj kaydı olmadığı sürece- tespit neredeyse imkânsızdır. Kaldı ki Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 11. maddesi (3) numaralı fıkrasının (ç) bendi bu talimatın çok da maddi bir yaptırım ile desteklenmediğini göstermektedir. Ay içerisinde 30 gün bildirilmiş bir sigortalıya ait hizmetlerin aynı işverene ait farklı dosyalara bölünmesi amacıyla yasal süresi dışında verilmiş iptal/ek bildirgeler nedeniyle de idari para cezası uygulanmaması gerekmektedir. Hizmet akdi değişmediği sürece ve aynı akit çerçevesinde işverenin geçici görevlendirme kapsamında (tescilli olmak kaydıyla) işyerleri arasındaki sirkülasyona Kurumun müdahil olmaması gerekir kanısındayım.
5) Belediye veya il özel idarelerinden gelen ruhsat sahiplerinin 5510 sayılı Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında tescil kaydının bulunup bulunmadığı öncelikle sorgulanmaktadır. Kendi sigortalılığını sağlamayan kişinin yanında çalıştırdığı sigortalıları da tescil etmemiş olabileceği düşüncesiyle 4/b tescili olmayan ruhsat sahipleri için denetim talep edilmektedir. Ancak ruhsatın gerçek kişi değil de şirkete ait olması durumunda ne yapılacağı 2011/51 sayılı genelgede belirtilmemiştir.
6) Vergi dairelerinden gelen yoklama fişlerine istinaden yapılan kontroller kişi ismi
varsa bu isimler üzerinden, sayı belirtilmiş ise çalışan sayısı ile aylık prim ve hizmet belgesinde bildirilen çalışan sayısı karşılaştırılarak kontrol edilmektedir. Sayının yoklama fişinde fazla olması durumunda –kişi ismi belli olmadığından- ilgili işyerinin denetimi için konu Sosyal Güvenlik Denetmenliği Servisine intikal ettirilmekte ve denetim raporuna göre işlem yapılmaktadır.
7) Kamu idarelerinin denetim elemanlarınca gönderilen tutanak ve raporlarla tespit
edilen kişiler ve işyerlerinin tescilsiz olduğu tespit edildikten sonra gereği yapılmak üzere işveren servislerine intikal ettirilmektedir. 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi çalışması olduğu anlaşılanlar için, işverenler servislerince işverenlerden tebligatla sigortalılara ait işe giriş bildirgeleri ile aylık prim ve hizmet belgelerinin verilmesi istenmekte, işverenlerce herhangi bir bildirim yapılmaması halinde, işveren servislerince belgeler re’sen düzenlenerek işlemler yürütülmektedir.
E) Yapılan İnceleme Sonucunda KADİM Servisi Tarafından Prim Tahakkuk ve
Tahsilat Servislerine Yapılan Aktarımlar:
1) Kamu denetim elemanlarınca yapılan denetim sonuçları doğrudan KADİM servislerine iletilmekte, yapılan kontrol sonucunda gereği yapılmak üzere işveren servislerine konu aktarılmaktadır.
2) Yapılan sorgulamalarda, portör listesine kayıtlı bir kişinin aynı işverenin farklı işyeri dosyasından kayıtlı olması durumunda konu işveren servislerine bildirilmektedir.
3) Kamu idarelerinin denetim elemanlarınca tespit edilen sigortasız çalışanlar, KADİM servislerince, işveren servislerine bildirilmektedir. İşverenler servisi tarafından tebligat gönderilerek işe giriş, işyeri veya aylık prim ve hizmet belgeleri talep edilmekte, işverenlerce herhangi bir belge verilmemesi veya verilen belgelerin yanlış/noksan olması halinde, belgeler re’sen düzenlenerek sigortalı işe giriş bildirgesi sigortalı tescil servislerine tescil amacıyla aktarılmaktadır.
4) Kayıt dışı olarak tespit edilen çalışanın Kanunun 4/a bendi kapsamında olması halinde, işverene tebligat gönderilmesi için tespit KADİM servislerince işveren servislerine yazı ekinde gönderilmektedir.
F) KADİM Servisi Tarafından Prim Tahakkuk Ve Tahsilat Servislerine Gönderilen Tutanaklara İstinaden İşverenlerden Talep Edilen Belgeler:
5510 sayılı Kanunun 86. yedinci fıkrasında, özetle; Kamu kurum ve kuruluşları ile bankalar tarafından düzenlenen belge ve alınan bilgilerden çalıştığı anlaşılan sigortalılar için Kuruma verilmesi gereken belgelerin yapılan tebligata rağmen bir ay içinde verilmemesi veya noksan verilmesi halinde bu belgelerin Kurumca re’sen düzenleneceği hususuna yer verilmiştir.
Kanunun 4/a bendi kapsamında olanlar (eski SSK’lılar) için işverenler servislerince tebligat yapılarak bir ay içerisinde;
- İşyeri bildirgesi, sigortalı işe giriş bildirgesi, aylık prim ve hizmet belgesinin verilmesi istenmekte, bu süre içerisinde belgelerin gönderilmemesi veya belirtilen döneme uygun düzenlenmemesi halinde re’sen tescil işlemi yapılmaktadır. İşveren servisleri tarafından KADİM servisinin yazısına istinaden belgeler talep edildiğinden, belgelerin 1 aylık süre içerisinde verilmesi halinde dahi, 5510/102. Maddesi gereği indirimsiz idari para cezası tahakkuk ettirilmektedir.
Kanunun 4/b bendi (tarımda kendi nam ve hesabına bağımsız çalışanlar da dahil) kapsamında olanlar için; vergi, meslek odası, ziraat odası, bulunmadığı yerlerde il/ilçe tarım müdürlüğü veya ticaret sicil memurluğuna kayıt tarihi esas alınarak KADİM servislerince düzenlenen tutanaklara istinaden sigortalı tescil servislerince re’sen tescil yapılmakta ve bildirimi süresinde yapmayan kuruluşa Kanunun 102. maddesi gereğince idari para cezası uygulanmaktadır.
G) Tescil İşlemlerine İtiraz:
1. Tescil işleminden kasıt, kayıt dışı çalıştırıldığı tespit edilen sigortalıların ve çalışılan işyerinin tescilidir. Tescil için her durumda işverenden işe giriş ve işyeri bildirgesi Prim Tahakkuk ve Tahsilat Servislerince 5510 sayılı Yasanın 86. maddesi gereği işverenlerden talep edilmesi gerekmektedir. Talep edilen işe girişi, işyeri bildirgesinin veya aylık prim ve hizmet belgesinin yazıda belirtilen 1 aylık süre içerisinde verilmemesi veya eksik/yanlış verilmesi halinde re’sen tescil işlemine geçilmektedir. İtirazlar; öncelikle kanıtlayıcı bilgi ve belge olması halinde Prim Tahakkuk ve Tahsilat Servislerince değerlendirilmektedir.
2. İşverenlerin itiraz edebileceği hususlar ve yapılması gereken işlemler;
a) Portör muayene listesinde yer alan kişinin işyerinde çalışmaya başlamadığı itirazında bulunması durumunda portör muayenesi “ilk” yapılıyor ise itiraz kabul edilmekte ve resen tescil işlemi yapılmamaktadır. Periyodik muayenelerde ise bu şekildeki bir itiraz kabul görmemekte ve sigortalının resen tescilinin yapılması gerekmektedir. Gönderilen listelerde periyodik veya ilk muayene tarihleri belirtilmediğinden -ay/dönem belirtilmektedir- resen tescil işlemi yapılırken hangi tarihin baz alınacağı ve kaç gün üzerinden bildirge talep edileceği konusunda genelgede bir talimat yoktur. Genel uygulama ise listede belirtilen dönemin başı veya sonu itibariyle çalışıldığının kabul edilerek 1 günlük ek prim bildirgesi talep edilmesidir.
b) Kimlik bildirme formları-2’de belirtilen, işe giriş tarihinden itibaren 1 aylık süre içerisinde, örneğin 15.04.2014 tarihinde çalışmaya başladığı belirtilen bir sigortalının işe giriş bildirgesinin 15.05.2014 tarihine kadar Kuruma verilmesi halinde, işe giriş tarihi de bu aralıkta olmak kaydıyla herhangi bir işlem yapılmamaktadır. 1 aydan fazla süreler için önce işverene yazılmakta ve ikna edici bir cevap alınmamışsa konu denetime gönderilmekte ve denetim raporuma göre işlem yapılmaktadır.
c) Diğer Denetim elemanlarından alınan tutanaklarda belirtilen tarihler (en fazla tespitin yapıldığı tarihten geriye yönelik bir yıllık süreye ilişkin kısmı, Kurumca yapılacak değerlendirmeden sonra dikkate alınır) dikkate alınarak tescil işlemleri yapılır.
d) Kamu Kurum ve Kuruluşlarından (Kamu İdarelerinin Denetim Elemanları hariç) tutanak şeklinde alınan belgelere istinaden yapılacak işlemler;
e) Tutanak tarihi ile çalışma tarihi arasında bir aylık dönemden fazla bir süre yoksa tutanakta belirtilen tarih (Sigortalının çalıştırılmaya başladığını beyan ettiği tarih) “işe giriş tarihi” olarak kabul edilecek, işyeri bu tarih itibariyle Kanun kapsamına alınacak ve ayrıca başka bir işlem yapılmasına gerek duyulmayacaktır.
f) Diğer Kamu Kurum ve Kuruluşlarından alınan belgelere istinaden yapılan tespitlerde, eğer tespit bir tutanağa dayanıyorsa, tutanağın düzenlendiği gün itibariyle, puantaj v.s. gibi bir belgeye dayanıyorsa bu belgenin düzenlendiği süre kadar hizmet verilebilmektedir.
g) Yukarıda belirtilen durumların hepsinde Kamu Kurumundan alınan belgeye istinaden tescil işlemi yapılmış olacağından işe giriş bildirgelerinin aylık prim ve hizmet belgesinin verilmemesi nedeniyle her bir sigortalı ve her bir ay için ikişer asgari ücret idari para cezası tahakkuku yapılmaktadır. İşveren tarafından bu belgelerin yazıda belirtilen 1 aylık sürede düzenlenip verilmesi cezada bir indirime neden olmamaktadır. Bu şekilde tahakkuk ettirilen idari para cezalarında sadece peşin ödeme indiriminden yararlanılabilmektedir.
III-DEĞERLENDİRME VE SONUÇ:
5510 sayılı Kanunla Kuruma verilen görevlerin yerine getirilmesi ile sınırlı olmak kaydıyla, bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, gerçek ve tüzel kişiler, kamu kurumları, kanunla kurulmuş kurum ve kuruluşlardan, işlem yaptığı kişilerin sigortalılık bakımından tescilli olup olmadığını kontrol etme yükümlülüğü bulunmaktadır. Bu yükümlülüklerine istinaden bahse konu Kurumların işlem yaptığı kişilere ait kimlik bilgileri Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmekte, bildirilen bu kişilerle ilgili olarak Kurumun Kayıt Dışı İstihdamla Mücadele (KADİM) Servisleri tarafından gerekli kontroller yapılarak, saptanan aykırılıklar ilgili birimlere aktarılmaktadır. Aktarılan hususlarla ilgili olarak Prim Tahakkuk ve Tahsilat Servislerince işverenlerden gerekli bilgi ve belgeler veya açıklamaların 1 ay içerisinde verilmesi, aksi halde re’sen düzenleneceği ihtar edilmektedir. Bu ihtara rağmen bu belgelerin düzenlenip Kuruma verilmemesi halinde, söz konusu belgeler Kurum tarafından re’sen düzenlenerek işleme alınmaktadır.
Gerek kimlik bildirme formları ve gerekse portör listelerine istinaden Kamu Kurumlarından alınan belgelere dayalı olarak yapılan tespitlerde tarh öncesi SGK birimlerince mutlaka işverenle yazışma yapılması gerektiği, aksi uygulamanın ve doğrudan resen tahakkuk yapılmasının 5510 sayılı Kanun ve 2011/51 sayılı genelge ruhuna aykırı olduğu unutulmamalıdır.
Polis, maliye yoklama memuru veya herhangi bir Kamu Kurumu tarafından işverenlere ait işyeri ve işçilerle ilgili bir belge düzenlendiğinde işyeri, sigortalı işe giriş bildirgesi ve aylık prim ve hizmet belgelerinin ihmal edilmeden aynı gün içerisinde düzenlenerek Sosyal Güvenlik Kurumuna elden veya posta ile gönderilmesi uygulanacak idari para cezalarında ciddi bir farka neden olmaktadır. Aynı gün içerisinde düzenlenen belgelerin tutanağa istinaden düzenlenmiş olacağı iddiasının ispatı mümkün olmadığından 5510 sayılı Yasanın 102. maddesinde yer alan ¾ indirim hakkından (yani idari para cezalarının % 75’i silinmektedir) yararlanılabileceği unutulmamalıdır.
Büklüm Sokak No: 9/4 Kavaklıdere- ANKARA
Tel: 0312- 4199369 Fax: 0312- 4199371
e-posta: [email protected]
Web : www.ahmetagar.com
